10

Gabriele Zanella

Anselmum ducem, et Astulphum Longobardorum regum, Anselmique sororem prius maximi fabricis, opibus, et donis fundasse ostendemus, anno ante Mathildis nativitatem CCLXXXXV in quo monasterio Anselmus dux relicto seculo, et pompis eius vitam duxit, et CC monacis pater optimus extitit ⁴³, quo in loco privilegium etiam ipsius Astulphi interseremus.

E continua sfoderando di seguito a conferma abbondanti citazioni di privilegi imperiali, di Ottone I, di Lotario, che mostrano chiaramente come anticamente la Padusa toccasse anche Nonantola. Mette in campo, ripetendo Riccobaldo, ma con diversa finalità, l'Itinerarium Antonini ⁴⁴, che

militibus Romanis accessum ex Aniano ad Vicum Varianum, et ob eo Sermidum, inde Mutinam, deinde Bononiam dessignavit; argumentum illud optime nobis millitans contra Blondum....

E Strabone:

Similiter Paduse locus ipse fuit, qui Anibali Thusciam intranti prebuit dificultates, ut etiam meminit Strabo lib. 15 inquiens: Sed Ravennam per Padum navigatio est duorum dierum, noctiumque totidem. Magna intra Padum pars paludibus obtinebatur, per quas Anibali magnis dificultatibus iter fuit in Thusciam; sed Scaurus deductis fossis usque in agrum Parmense navigationi commodis paludes ipsas exssicavit.

Ed ancora altri, Giuseppe Flavio, Iacobo da Varagine... Più oltre seguendo sempre il Po, si occupa ancora largamente del Bondenese: Cap. XV:

Et Burana ipsa Bondeno fluvio prius ex se iam demisso inter Quartellarum, et Stellate vicos in Padum sese Burana recipiebat, unde et Burane et Bondeni communi nomine a dimissura in Padum usque fluvium ipsum nominarunt antiqui, ut in eorum capitulo clarissime aperiemus. Et pro Pado ipso Larionis novum quodam, et satis notabile argumentum adducemus, ubi Arculam vallem describemus [...] Et extant privilegia etiam Regensis ecclesie imperialia, in quibus, et manifeste demonstratur, fluvium Burane et Bondeni eundem fuisse, et esse, ut in sermonibus sui particularibus docebimus.

Il Cap. XXXII è dedicato alla problematica Ansalaregina, di cui tranquillamente ammette di non sapere assolutamente nulla, tranne che il ricordo presso gli abitanti della regione è ancora vivo, e che lo si trova citato in un documento del 1222 ⁴⁵:

Nunquam tamen ita ⁴⁶audacter scripsissemus de Ansalarigina civitate, nisi post illam famam diebus nostris etiam satis atque satis ⁴⁷apud accolas regionis illius resonantem aliud invenissemus. Nam sicuti et fama ipsa antiqui etiam, et viventes plerique affirmant civitatem ipsam collocatam fuisse in Bondeni agri finibus superioribus, et Casumarii, ubi nunc, in illius memoriam, dicunt Civitatis buccam, nam civitatis portam illam fuisse asserunt, et fundamenta

43_{Qui riprende il Pomerium riccobaldiano, lib. IV cap. 66 (mi avvalgo della ed. che vado} allestendo): «Hoc tempore Anselmus dux frater uxoris regis Astulfi, relicto seculo et pompis eius, agro Mutinensi Nonantulanum construxit monasterium et ecclesiam ibi dedicavit ad honorem Omnum Apostolorum. Id monasterium ex suis ditavit opibus et ex aliis acquisivit, in quo monasterio CC monachis pater fuit...».
44_{RICCOBALDO DA FERRARA Chronica parva Ferrariensised. G. ZANELLA, Ferrara 1983} (Dep. Ferr. di st. pat., Monumenti 9) 165-83.
45_{Il brano che segue è stato edito recentemente da CALZOLARI107.}
46_{ita om. Calzolari.}
47_{satis om. Calzolari.}